Waardevol leven [blog]
geschatte leestijd: 4 minuten
Waardegebied en waarden
Roessingh Pijnrevalidatie werkt met de principes van acceptance and commitment therapy (ACT). Binnen deze benadering wordt gewerkt met zes pijlers: schematisch weergegeven in de ACT-hexaflex. Het thema ‘waarden’ is één van de zes kerncomponenten van de hexaflex.
Er bestaat veel onduidelijkheid over wat dit exact betekent. Voor de duidelijkheid maken wij onderscheid tussen een waarde en een waardegebied – juist omdat in de praktijk blijkt dat deze benamingen vaak door elkaar gebruikt worden.
Een waardegebied is een afgebakend deel van iemands leven waarin hij of zij graag tijd doorbrengt. Voorbeelden van waardegebieden zijn: liefdesrelatie, vader-/moederschap, hobby’s/ontspanning, (vrijwilligers)werk, sociaal netwerk (familierelatie, vriendenrelatie, de wijk), religie.
Een waarde is datgene wat iemand nastreeft, waar iemand voor staat, beïnvloed door opvoeding, (sub)cultuur, referentiekaders, normen.
Voorbeelden van waarden zijn: nieuwsgierigheid, speelsheid, zorgzaamheid, diepgang, autonomie, ambitie, gelijkwaardigheid.
Een waardegebied en waarden zijn onlosmakelijk van elkaar, immers ‘mantelzorg voor vader’ zegt nog niet zoveel. Waarden zoals ‘hij heeft voor mij gezorgd dus nu zorg ik voor hem’ of ‘in onze familie gaat niemand naar een zorginstelling!’ of ‘ik ben de enige dochter, mijn broers werken, dus ik zorg voor mijn vader’, kleuren het waardegebied.
Regelgestuurd leven of waardengericht handelen
In de loop van het leven ontwikkelt een mens – onder invloed van opvoeding en levenservaringen – diverse leefregels voor zichzelf. Deze leefregels vergemakkelijken ons leven doordat we niet steeds bewust hoeven na te denken over ons handelen. Het kan echter dat iemand last krijgt van de regels die hij zichzelf opgesteld heeft. Als iemand ervaart dat hij deze regels móet opvolgen of dat ze waarheid zijn, dan kan dit tot versterking van mentale last leiden. Een voorbeeld van een waarde is “ik moet altijd mijn best doen” of “ik mag niet klagen”. Onderliggend zijn de waarden van deze persoon herkenbaar: de regel “ik moet altijd mijn best doen” heeft mogelijk te maken met de waarde betrouwbaarheid of zorgzaamheid. De regel “ik mag niet klagen” wellicht met de waarde positiviteit of sterk zijn.
In ons revalidatietraject laten we cliënten stilstaan bij de vraag
of hij leeft vanuit opgelegde leefregels
of dat hij leeft vanuit eigen waarden.
Keuzes maken
Wie legt jou deze leefregels op?
Zijn jouw waarden helder voor je?
Besteed je er voldoende tijd aan?
Pijn- en vermoeidheidsklachten leiden tot beperkte energie. Mensen vallen vaak terug in automatische gedragspatronen, waarbij uitsluitend tijd en energie gaat naar leefregels; waardengericht handelen is vaak het sluitstuk van de energieverdeling.
Dit laatste is een belangrijke sleutel in hersteltijd en gezonde zelfzorg. Mensen met pijn- en vermoeidheidsklachten leren hierin bewuste keuzes maken.
Drie oefeningen voor een waarde(n)vol leven
Oefening 1: waardengericht of doelgericht leven?
In onderstaand geanimeerd filmpje ‘How to create a rich and meaningful life’ van dr Russ Harris wordt aandacht besteed aan de vraag of je leeft volgens je waarden. Bekijk dit samen met de cliënt op YouTube en spreek het door:
https://www.youtube.com/watch?v=T-lRbuy4XtA
Oefening 2: jubileumrede
Stel je voor dat je vandaag jarig bent en al je dierbaren aanwezig zijn om dit samen met jou te vieren. Eén van je dierbaren staat op en houdt een speech over de man of vrouw die jij bent, over waar je voor staat en wat je belangrijk vindt. Wat hoop jij dat er over je gezegd wordt?
Oefening 3: visualiseren
Door middel van maken van foto’s of een collage kun je cliënten vragen hun belangrijke levensgebieden en waarden in kaart te brengen. De Valued Living Questionnaire (VLQ)* kan vervolgens inzichtelijk maken in hoeverre het waardengericht handelen op gewenst niveau is.
* De VLQ is een zelfrapportagevragenlijst die in kaart brengt welke levensgebieden belangrijk zijn voor een cliënt en in hoeverre de persoon in kwestie daadwerkelijk investeert in deze gebieden. De VLQ bestaat uit 13 levensgebieden, waarbij iemand eerst voor elk levensgebied met een cijfer van 0-10 aangeeft hoe belangrijk dat waardegebied voor hem of haar is, om vervolgens aan te geven hoe consistent men hier afgelopen week naar gehandeld heeft.
Wilson, K.G., & Dufrene, T. (2009). Nederlandse vertaling VLQ-2: Kleen, M. (2011)
Leestip
Van waarden naar leven. Gebruikservaringen van een kortdurend positief psychologische interventie gericht op acceptatie en waardengericht leven bij chronisch pijn. Robin Groenewold [Masterthese]
(begeleiders: prof. Dr. Karlein Schreurs, Jochem Goldberg, MSc)
http://essay.utwente.nl/74805/1/Groenewold_MA_BMS.pdf
Auteur: Jorieke de Jong, psycholoog bij Roessingh Pijnrevalidatie